Het schilderij als dialoog en zoektocht

Een schip op het donkere Franse strand, hoop op redding, maar uiteindelijk vernietiging. Een verhaal dat je leven een wending kan geven.  De grootvader van Lex van Lith onderging dit drama als hij tijdens de Tweede Wereldoorlog op het strand van Duinkerken wacht op redding. Een redding die niet kwam en die voor hen waarvan hij hield steeds als een donkere wolk in hun herinnering bleef oprijzen. Voor de vader van Lex van Lith was dit verhaal een ongeneeslijke geestelijke wond. Onbespreekbaar, maar steeds aanwezig.

Zo begint Lex van Lith zijn verhaal. Hoe herinneringen, hoe geschiedenis ook na generaties ook zijn leven en zijn ambities richting konden geven. Op een doek schildert hij het trauma van zijn vader, een donkere wolk waarin beweging de emotie vorm aangeeft. Later, als hij een foto van de gebeurtenis op het Franse strand ontdekt, blijkt dat emoties hetzelfde beeld kunnen opleveren. Een parallel universum!

Geschiedenis. Hoe een gebeurtenis uit het verleden een deel van jezelf kan worden. En dat is ook een reden om schilder te worden, want ook als kunstenaar kun je op de schouders van de geschiedenis staan. Dat zal ook later blijken als hij de artistieke erfenis van Rubens, Zurbaran, Breughel en Kounellis ontvangt.

Lex van Lith, kunstenaar, schilder en directeur van twee kunstwerkplaatsen, maar vooral een man die bonhomie uitstraalt. Zijn werk als kunstenaar loopt daar parallel mee. Want ook zijn werk zend die signalen uit. Het is kleurrijk, beweeglijk en overdondert je soms. En  de goede kijker ziet na een tijdlang rustige beschouwing dat in die ogenschijnlijke chaos van kleur en lijnen een doordachte constructie schuilt. Lex van Lith is bij de eerste ontmoeting een voorbeeld van gemoedelijke extraversie, maar in zijn beeldend  werk zit meer introversie en  diepte en gelaagdheid dan het  op het eerste oog lijkt.

Na zijn academietijd bereist hij met vrienden Spanje.  Het is niet alleen het avontuur dat hem aantrekt, maar ook de manier van kijken en nadenken hoe deze ervaring in werk kan worden ontvangen. Hij ontdekt Zurbaran, de schilder van de solitaire figuur. Hij ziet een kunstenaar die de essentie wil schilderen van dat wat hij ziet. Concentratie op het onderwerp is dan de enige manier om de essentie te pakken! Hij ontdekt tijdens zijn zoektocht die fragmenten die zijn beeldend vermogen tot de kern zullen brengen. Hij ziet de menselijke maat en dat de kunstenaar  doordat hij iets opbouwt het schilderij zijn eigen verhaal laat vertellen. Het schilderij wordt een reis voor hem, een reis terwijl je schildert.

Hij ontdekt de Griekse kunstenaar Jannis Kounelis die ook het materiaal laat vertellen. Bij Kounelis is een kunstwerk een film waarin je een tijd moet wonen. Het doel, het formaat bepaalt wat het uiteindelijke schilderij is. Het materiaal stuurt mee en is een groei impuls en is de leiddraad naar de noodzaak om dit werk te maken. Noodzaak die het materiaal in zich draagt leidt tot structuur en dat is wat een schilderij uiteindelijk bepaalt. Het schilderij wordt een constructie. Een constructie door het materiaal, door opgeknipte fragmenten, door de ruimte en de vorm.

Rubens is voor hem een ontdekking. Ook Bij Rubens ziet hij de constructie, de toepassing van de gulden snede om de volmaakte harmonie te vinden. Hij ontdekt dat een schilderij ook een kwestie is van meten!

En dan Pieter Breughel die de blik weer laat rusten op de eigen geografische omgeving.

Rubens en Breughel laten hem de eigen geboortegrond weer ontdekken en de voorliefde voor het Spaanse landschap die hij in zijn jeugd opdeed. En zo komt uiteindelijk alles weer terug in het werk. De weelderige constructies van Rubens, het kleurenpalet dat refereert aan de eigen omgeving, de concentratie van Zurbaran, het materiaal van Kounellis.

Lex van Lith maakt telkens een zoektocht naar andere bronnen en kiest vibratie, beweging, trilling,  als een andere invalshoek. Zijn werk krijgt gaandeweg grafische facetten en een vormentaal die past bij zijn waarneming van groeivormen in de natuur. De tekening is voor hem een bij uitstek geschikt medium. Het verleent snelheid, snelle fasen en elementen als constructie, lijn en komen bijeen. De tekening is voor hem een archief van intuïtief opgeslagen ervaringen en helpt een taal te ontwikkelen om zich uit te drukken. En uiteindelijk komen al deze ervarings elementen samen in het schilderij.

Het schilderen gaat gemakkelijker als men erkent dat het verhaal dat vertelt wordt zich uit zichzelf ontwikkelt. Tenslotte is het schilderij een dialoog tussen de kunstenaar en zijn materiaal waarin elementen als toeval, zekerheid en spontaniteit een grote rol spelen. En dan, na 35 jaar werken, is Lex van Lith misschien weer terug bij het begin. Hij kan het doek terugkijken! 

Het doek is af. Alle opgespaarde energie en alle te vertellen verhalen zitten in het doek opgesloten. De schilder kan niet meer terug! Het doek representeert een zoektocht, een dialoog. Het staat boven op de geschiedenis waarvan de kunstenaar een deel is en de kunstenaar is de enige die weet hoe dat past in het grote geheel van familie, gezin, persoon, vrienden, omgeving, en Rubens. En zo ben je weer terug bij het grote verhaal van je opa die verdween op dat Franse strand.

Piet van Bragt

(verslag van een lezing door Lex van Lith, voor de Vrienden van het Van Abbemuseum, 20-02-2020)